پرسه های اندیشه

 مجله ی ادبی هنری در ۴ شماره

۱و ۲ امروز /۳و ۴ فردا

درباره ‌«جایی به نام تاماساکو»

اگر موراکامی می‌نوشت

امین حسینیون

جایی به‌نام تاماساکو حالات درونی زنان تنهایی را در کلانشهری که مردها اداره می‌کنند، بازنمایی می‌کند. زن‌هایی که سردرگم و بلاتکلیفند. زندگی مستقلی دارند اما بر مشکلات‌شان چیره نمی‌شوند. زن‌هایی که چیزی از دست داده‌اند و الان در وضعیتی میان ذهن و عمل گرفتارند. همین تناقضات افکارشان با دنیای بیرونی بازنمایی وضعیت زنان ایرانی است. داستان‌هایی با نثری ساده و روان که خواندنشان... . این احتمالا شروع یک نقد مطبوعاتی یا ریویوی رایج بر چنین مجموعه داستانی است. شاید تمام این حرف‌ها درباره‌ این مجموعه داستان درست باشد اما حرف من چیز دیگری است. 
داستان اول، داستان زنی است که کار مهمی نمی‌کند. داستان دوم، داستان زنی است که کار مهمی نمی‌کند. داستان سوم، داستان زنی است که کار مهمی نمی‌کند. در داستان چهارم، گویا زن در دو پاراگراف آخر بچه‌اش را در وان حمام خفه می‌کند. البته خیلی معلوم نیست خفه کردن روی داده باشد چون زن حالات توهمی هم دارد. در داستان پنجم زن از ماشین پیاده می‌شود و می‌رود، باز هم در پاراگراف آخر داستان و البته قصد و غرضش هم معلوم نیست. شاید همین فردا برگشت. در داستان ششم زن ظاهرا، تبدیل به گربه شده است. باز هم قضیه در پاراگراف آخر لو می‌رود و در داستان هفتم من درست متوجه نشدم چه شد، ولی گویا زن در پاراگراف آخر وارد یک جهان فانتزی به‌نام تاماساکو شد که عشق قدیمش آنجا منتظرش است و‌ گویا تاماساکو همان مرگ است، شاید هم نیست. منظورم این است که در این مجموعه داستان کسی کاری نمی‌کند. کارها در حد برداشتن عکس همسر سابق از روی دیوار است و تلفن زدن یا نزدن به رضا و رو گرداندن از کسی و امثالهم. کسی تلاشی برای تغییر سرنوشتش نمی‌کند. در داستان اول که نمونه کامل این بی‌عملی است شخصیت داستان حتی حاضر نیست برای درآوردن گوشواره‌ها از گوش‌های ورم‌کرده‌اش از خانه خارج شود. منظورم را خلاصه کنم، زنان این مجموعه داستان شکست‌شان را مدت‌ها پیش قبول کرده‌اند. به کنش‌های بزرگ زن‌ها در دو داستان آخر برگردیم. یکی تبدیل می‌شود به گربه و دیگری می‌رود به سرزمین تاماساکو. هر دو نفر خروج از این جهان را انتخاب کرده‌اند گویی راه‌حل دیگری برایشان باقی نمانده است. و دقت کنیم که همین فرار هم در خطوط آخر داستان‌ها رو می‌شود. خواندن داستان شکست آدم‌ها واقعا ایرادی ندارد اما احتمالا روایت سیر شکست خوردن به نمایش آدم‌های شکست‌خورده 
ارجح است. 
این قضیه شکست‌خوردگی به حدی جدی است که زن‌های داستان‌های مختلف را می‌شود به راحتی یک نفر در نظر گرفت. برای اینکه منظورم روشن شود این‌طور فرض کنید که این مجموعه داستان، در واقع یک رمان بود و شخصیت اصلی‌اش همین زن تنها در کلانشهر بود و دست آخر هم یا می‌رفت به تاماساکو، یا تبدیل می‌شد به یک گربه. اما نکته‌ای اصلی: در داستان سه زن هستند که واقعا کاری انجام می‌دهند. یکی مهشاد است که گربه می‌شود. یکی فهیمه است که می‌رود تاماساکو و یکی دختر آقای آقاشیر که خودش را پرت کرده است پایین. نویسنده در دو داستان آخر از شخصیت‌ها دور می‌شود و به جای نوشتن رویدادهای اصلی، از زبان دیگران آنها را تعریف می‌کند. حتی در داستان پنجم هم که زن از ماشین پیاده می‌شود و می‌رود، ما پیاده‌ شدنش را از دور و از دید شخص ثالثی می‌بینیم. 
در واقع نویسنده‌‌ جایی به نام تاماساکو، این فرصت را از زن تنهای کلانشهرش گرفته که با دست زدن به یک عمل قهرمانانه مرزهای کسالت زندگی را پشت سر بگذارد. شاید یک قیاس مع‌الفارق منظورم را روشن‌ کند. وقتی گربه و کلانشهر و اسامی با آهنگ ژاپنی کنار هم می‌آیند. بی‌اختیار یاد هاروکی موراکامی می‌افتم. اگر موراکامی بود، آیا صحنه‌ تبدیل شدن یک دختر جوان در کلانشهر به گربه را به این مفت و مسلمی از دست می‌داد و به جای اتفاق مهم و اصلی داستانش به شرح احوالات منشی شرکتی می‌پرداخت که بود و نبودش حتی برای خودش هم تفاوتی ندارد؟ یا از فاجعه‌ بزرگ خودکشی به این سادگی می‌گذشت و آن را تبدیل می‌کرد به بهانه‌ بحثِ سر میزشام؟ ممکن است کسی بگوید‌ ای بابا فلامک جنیدی کجا، هاروکی کجا! در جواب باید گفت بین این دو فاصله‌ای هست و این فاصله‌ها همینطوری کم کم پر می‌شوند. 
در مجموعه داستانِ «جایی به نام تاماساکو» بیش از هر چیز حضور یک ذهن خلاق احساس می‌شود که صاحبش از نوشتنش پرهیز دارد. کاش همین ذهن خلاق به جای طفره رفتن از آن، بنویسد و در آن واقعا زن‌هایی که فضایی برای زنده ماندن ندارند گربه بودن را انتخاب کنند و دخترهای جوان برای رسیدن به تاماساکو خودشان را بکشند و از مرزهای مرگ رد شوند. به نظرم داستان بهتری خواهد شد. 
فلامک جنیدی، نشر چشمه، 85 صفحه، 2400 تومان

چاپ اول: 1391

تالار گرگ

«موسیو پین و دو داستان دیگر» کتابی از روبه‌رو بولانیو است که میلاد زکریا آن را به فارسی برگردانده است. داستان موسیو پین اواخر دهه 1930 در پاریس می‌گذرد. پی‌یر پین، کهنه‌سربازی که مقرری اندک معلولیتش را صرف تحقیق در مورد مزمریسم و علوم غریبه کرده، خود را درگیر ماجرای اسرارآمیزی می‌یابد که مطمئن نیست یک توطئه‌ جنایی حساب‌شده است یا تقارن نامیمون بروج فلکی. مردی در بستر مرگ است و همسر او از موسیو پین می‌خواهد که او را نجات دهد. کتاب را نشر افق منتشر کرده و قیمت آن‌ هشت‌‌هزار تومان است. دو داستان دیگر این مجموعه انریکه لین و ساحل هستند. روبرتو بولانیو آبالوس شاعر و رمان‌نویس شیلیایی متولد سال ۱۹۵۳ و در سال ۲۰۰۳ از دنیا رفته است. 

مرضیه رسولی/عکس: پیام براز جانی/بهار

علاقه به شگفت‌زده شدن و شگفت‌زده کردن یکدیگر احتمالا علاقه‌ای جهانی است اما در اینجا یکی از سرگرمی‌های اصلی است، صفحات حوادث، طرفداران زیادی دارد و شایعه هرچه باورنکردنی‌تر باشد سریع‌تر پخش می‌شود. شگفتی کم نیست اما آنچه به شگفتی ثابت ماه‌های اخیر تبدیل شده، بالارفتن قیمت کالا و خدمات است. احتمالا در مغازه‌ها کم نیستند کسانی که بخواهند قیمت سه برابر شده کالایی را با صدای بلند فریاد بزنند و نچ‌نچ تاییدآمیز و جمعی بشنوند. تعدادی از ما اگر بلندگو داشتیم قیمت‌ها را هر روز در کوچه‌ها جار می‌زدیم تا شریک بیشتری برای این مصیبت پیدا کنیم و تنها نمانیم، ساکنین سرها را از پنجره‌ها می‌آوردند و با نچ‌نچ به قیمت چیپس که از 400 تومان به هزارو200 تومان رسیده واکنش نشان می‌دادند. در کتابفروشی دوست داریم بچرخیم و پشت جلد کتابی را که دوماه پیش به نصف قیمت حالا خریده بودیم به این و آن نشان دهیم و مدام تکرار کنیم باورت می‌شود؟ شاهدانی وجود دارد که می‌توانند گواهی دهند در مغازه قصد خرید داشته‌اند که قیمت کالا جلوی چشمشان دوبرابر شده است. 
بالا رفتن قیمت کاغذ، بازار نشر را زیر و رو کرد و کتاب‌های قدیمی و دست دوم را هم بی‌نصیب نگذاشت. در پاساژ ایران که مرکز فروش این کتاب‌هاست، دست دوم کتاب شعر «میعاد در لجن» نصرت رحمانی که پارسال قیمتش 60‌هزار تومان بوده را حالا و بعد از بالا رفتن قیمت کاغذ به قیمت 300‌هزار تومان هم می‌فروشند. کسی به این سوال که قیمت فعلی کاغذ چه ارتباطی با کتاب‌های دست دوم دارد و قیمت شیر که تولید داخل است چرا باید به دنبال‌گران شدن نرخ ارز بالا برود، پاسخ درستی نمی‌دهد. پای اقتصاد که به میان بیاید قانون عطف به ماسبق هم می‌شود. مجله حرفه هنرمند قیمتش به 12‌هزار تومان رسیده. اگر یک سال پیش مجله را با قیمت هفت هزار تومان مشترک شده باشید مجله برایتان ارسال نمی‌شود. باید مابه‌التفاوت را بپردازید تا بتوانید دوباره مجله را دریافت کنید. 
این چالش تازه‌ای بین مشترکان و مجلات است. برخی ناشران قیمت کتاب‌هایی ر ا که قبل از گرانی کاغذ، چاپ و وارد بازار شده‌اند، تغییر داده‌اند. برچسبی روی قیمت اصلی خورده که قیمت قبلی را پوشانده و قیمت فعلی را اعلام می‌کند. توجیه آنها این است که باید پولی سرمایه‌گذاری کنند تا بتوانند برای کاغذهایی که در آینده می‌خرند، بپردازند. چند ناشر دیگر هزینه‌ای را هم که بابت انبار کردن کتاب‌ها می‌پردازند روی قیمت کتاب می‌کشند. قیمت هر ورق کتاب که سه ماه پیش 20 تومان بود، به 40 تا 45 تومان رسیده اما برخی ناشران مثل مینوی خرد برخی کتاب‌های‌شان را با قیمت هر ورق 60 تومان و بیشتر می‌فروشند. به عنوان مثال کتاب «بودلر/ بنیامین، گزیده ملال پاریس و مقاله سنترال پارک» که سال 1390 منتشر شده، با 112 صفحه 10‌هزارتومان
قیمت دارد. 
برخی از اینکه قیمت کتابی که توی کتابخانه‌شان دارند و مالکش هستند سه برابر شده، نفس‌های رضایتمندانه می‌کشند حتی اگر کتاب مثل طلا قابل خرید و فروش نباشد. همین که لازم نیست نگران این بخش از زندگی‌شان باشند راضی نگه‌شان می‌دارد. هستند کسانی که قیمت کتابی را که توی خانه دارند دوباره جویا می‌شوند تا رضایت از زندگی که به کف کفش‌شان چسبیده کمی بالاتر بیاید. قیمت رمان آبلوموف که در سال 1388 به قیمت 9600 تومان خریده بودند، حالا 15‌هزار تومان شده. مادام بوواری از هفت هزارو500 تومان در سال 1386 به 16‌هزار و 900 تومان رسیده. ابله داستایوفسکی که چندماه پیش 20‌هزار تومان بود حالا 30‌هزار و 500 تومان فروخته می‌شود. کتاب‌های کلاسیک و قطور از نظر قیمت فاصله بسیاری با کتاب‌های دیگر گرفته‌اند. دوره چهارجلدی خانواده تیبو 55‌هزار تومان، کتاب دوجلدی مستطاب آشپزی 110‌هزار تومان، مجموعه آثار چخوف که دوماه پیش 75‌هزار تومان بود، حالا 110‌هزارتومان، دن کیشوت 30‌هزار تومان، جنگ و صلح 38‌هزار و 500 تومان، دوره دوجلدی‌هزار و یک شب 42‌هزار و 500 تومان... 
قیمت کتاب در ایران به قیمت‌های جهانی نزدیک شده و گاه از آن پیشی گرفته. در حالی که ابله داستایوفسکی را در سایت آمازون به قیمت 6 دلار هم می‌توان پیدا کرد، قیمت فعلی آن در ایران 30‌هزار تومان است. خانواده تیبو روی سایت آمازون حدود 20 دلار قیمت خورده و قیمت آن در ایران 55‌هزار تومان است. 
کسانی که فکر می‌کردند باید علت کتاب نخواندن خود را توضیح دهند و دنبال دلیل محکمه‌پسند برای آن بودند حالا می‌توانند یک توجیه به توجیهات دیگر خود اضافه کنند و آن چیزی نیست جز: با این قیمت‌های سرسام‌آور دیگه مگه می‌شه کتاب خوند؟ 
قیمت کتاب احتمالا باعث نخواهد شد تعداد کتاب‌خوان‌ها از این هم که هست کمتر شود، حتی اگر قیمت کاغذ بیشتر نمی‌شد هم تیراژ کتاب به‌هزار نسخه می‌رسید، اما باعث می‌شود خطری به خطراتی که ناشران تا به حال با آن دست به گریبان بودند، اضافه شود. برخی ناشران گرانی کاغذ را میخ آخر بر تابوت صنعت نشر ایران می‌دانند. نماینده مردم تفت و میبد در مجلس گفته ارزانی کاغذ، در دسترس بودن و جلوگیری از افزایش قیمت آن، کمتر از اهمیت مسئله نان نیست زیرا در اینجا، مسئله بعد معنوی پیدا می‌کند. «تیراژ کتاب دارد به زیر‌ هزار نسخه می‌رسد و با این حال وزیر ارشاد هم به تازگی از اول شدن ایران در سرانه مطالعه در خاورمیانه خبر داده است. 
احتمالا در سرانه مطالعه خواندن تابلوها و نوشته‌های روی دیوارها و پل‌ها و بزرگراه‌ها هم لحاظ می‌شود. شاید به همین دلیل است که همزمان که دارد از تعداد نسخه‌های کتاب‌های چاپی کم می‌شود به جملات حکیمانه‌ای که شهرداری تهران و نهادهای دیگر روی پارچه و بیلبورد به همه جای شهر آویزان کرده‌اند، افزوده می‌شود. یک بزرگراه را که رد کنی انگار کتابی از جملات پوچ خوانده‌ای: پدر با من حرف بزن اما نه مثل همیشه. /بهار

شماره ی دوم این مجله ساعت ۵ پسینگاه امروز