سه روز آخر هفته با دکتر شفا...3
کبد چرب دارد قربانی می گیرد
تجمع بيش از حد چربي در کبد، گاه باعث اختلال در فعاليت طبيعي بافت کبد مي‌گردد که مي‌تواند سير پيشرونده پيدا کند و باعث نارسايي کبد و يا «سيروز کبدي» گردد. کبدچرب غيرالکلي، يک التهاب کبدي است که در اثر تجمع بيش از اندازه چربي در بافت کبد ايجاد مي‌شود.
اگرچه علت اصلي بيماري «کبدچرب» مشخص نيست، ولي به نظر مي‌رسد اين بيماري ارتباط نزديک با برخي بيماري‌هاي متابوليک دارد که از آن جمله: چاقي، افزايش کلسترول و تري گليسريد خون و ديابت را مي‌توان نام برد.
در درمان «کبدچرب»، کنترل اين بيماري‌هاي زمينه‌اي بسيار موثر مي‌باشد. همچنين گفته مي‌شود مصرف زياد انرژي باعث خواهد شد کبد نتواند سوخت‌وساز طبيعي را انجام دهد و در نتيجه انرژي اضافي بصورت چربي در کبد ذخيره شود.
اين بيماري اغلب افراد را در سنين ميانسالي مبتلا مي‌کند. اکثر بيماران از افزايش وزن و چاقي بويژه چاقي شکمي رنج مي‌برند. همچنين مي‌توانند دچار افزايش چربي‌هاي خون بوده و يا از مبتلايان به ديابت باشند. و از آنجا که در سال‌هاي اخير شيوع چاقي و بيماري‌هاي متابوليک در جوانان افزايش قابل توجهي يافته است، جواناني که با چاقي و بيماري «کبدچرب» به پزشک مراجعه مي‌نمايند، کم نيستند. البته بايد ذکر کرد بيماراني هستند که بدون داشتن هيچ کدام از عوامل خطر ذکر شده و بدون هيچ دليل شناخته شده‌اي، مبتلا به «کبدچرب» مي‌گردند.
افزايش چربي در بدن که معمولا با چاقي شکمي همراه است، به همراه افزايش چربي‌هاي خون و افزايش فشارخون، همه از علائم مجموعه‌اي از اختلالات تحت نام «سندرم متابوليک» هستند که اين سندرم دقيقا وابسته به مقاومت انسولين مي‌باشد.
عوامل تاثيرگذار در اختلالات کبدي
علاوه بر افزايش چربي در بافت کبد که بر روي فعاليت طبيعي کبد تاثير مي‌گذارد، عوامل ديگري نيز بر عملکرد طبيعي سلول‌هاي کبدي تاثيرگذارند، از آن جمله:
1) مقاومت به انسولين؛ بدين معنا که بدن نمي‌تواند قند را بطور طبيعي مورد استفاده قرار دهد. بطور طبيعي لوزالمعده پس از خوردن مواد قندي، با ترشح هورمون انسولين سعي مي‌نمايد که قند اضافي موجود در خون را به سلول‌هاي عضلاني و کبد وارد نمايد. در وضعيت مقاومت به انسولين، حساسيت گيرنده‌هاي سلولي انسولين کاهش مي‌يابد، در نتيجه بدن براي ثابت نگه داشتن سطح قندخون نياز به ترشح انسولين بيشتري خواهد داشت. در صورت ادامه اين روند، در نهايت ميزان قندخون افزايش يافته و فرد مبتلا به ديابت مي‌گردد.
2) تغيير در روند توليد چربي در بافت کبد و نحوه عملکرد کبد در برابر چربي‌هايي که از روده به کبد منتقل مي‌شوند.
3) عمل‌هاي جراحي که مسير معده يا روده و يا هر دو را کوچک مي‌نمايند، از قبيل عمل جراحي باي‌پس روده.
4) استفاده طولاني مدت از لوله‌هاي روده‌اي براي تغذيه که معمولا پس از عمل جراحي استفاده مي‌شوند.
5) استفاده از برخي داروها از قبيل؛ آميودارون (داروي قلبي)، کورتون، استروژن‌هاي صنعتي و بعضي از داروهاي کنترل سرطان.
علائم و شيوع بيماري: از آنجاکه اين بيماري سير پيشرونده دارد مي‌تواند در مراحل اوليه بدون علامت باشد تا زمانيکه تاثيرات منفي بر عملکرد کبد ايجاد نمايد. در آن زمان علائمي از قبيل احساس ضعف، خستگي و کاهش وزن بروز مي‌کنند. و از آنجا که سير اين بيماري مزمن است، شايد سال‌ها طول بکشد تا منجر به ايجاد «سيروز کبدي» (جايگزيني سلول‌هاي کبدي با سلول‌هاي فيبروز) و در نهايت نارسايي کبد گردد.
در نقطه مقابل، در موارد نادري به دليل ناشناخته، سير بيماري متوقف و يا حتي به حالت طبيعي بازمي‌گردد، بدون آنکه درمان مشخصي انجام گرفته باشد. بين 10تا30 درصد بزرگسالان در کشورهاي پيشرفته مبتلا به اين بيماري هستند که معمولا شامل افراد چاق در سنين ميانسالي است. با توجه به شيوه زندگي اعم از نوع تغذيه و فعاليت بدني، شيوع اين بيماري در کشورهاي در حال توسعه بويژه در جامعه شهري افزايش چشمگيري داشته است. همچنين شيوع بيماري «کبدچرب» با افزايش سن، سير صعودي مي‌يابد. شيوع اين بيماري در آقايان 2 برابر خانم‌ها مي‌باشد که با افزايش سن، ميزان شيوع در خانم‌ها به آقايان نزديک مي‌شود، بويژه پس از يائسگي، شيوع بيماري «کبدچرب» در خانم‌ها سير فزاينده‌اي دارد.
تشخيص و درمان «کبدچرب»: تشخيص و درمان اين بيماري نيز مانند هر بيماري ديگر، معمولا با گرفتن شرح حال از بيمار و معاينه وي شروع مي‌گردد. اگرچه در خيلي از موارد، علائم قابل توجهي در اين بيماري وجود ندارد و با مشاهده بالا بودن آنزيم‌هاي کبدي و نيز تصاوير سونوگرافي، سيتي‌اسکن وMRI تشخيص اين بيماري معين مي‌گردد. از بيوپسي کبد براي تشخيص ميزان صدمه به بافت کبدي در بعضي از موارد استفاده مي‌گردد.
درمان: اگرچه درمان اختصاصي براي «کبدچرب» وجود ندارد، ولي شما با کنترل بيماري‌هاي زمينه‌اي از قبيل کاهش وزن، چربي‌هاي خون، ديابت و يا قطع نمودن داروهاي مسبب (قطعا با نظر پزشک معالج نه بطورخودسرانه) مي‌توانيد از پيشرفت اين بيماري جلوگيري نماييد و در خيلي از موارد سير معکوس را طي نماييد که منجر به درمان اين بيماري گردد.از مصرف الکل که عملکرد طبيعي کبد را دچار اختلال مي‌نمايد، جدا بايد پرهيز نماييد.
نکات کليدي درمان: شما مي‌توانيد زير نظر متخصصين تغذيه و گوارش، سير بيماري کبد چرب را محدود و کنترل نماييد. براي کنترل کبد چرب توجه به نکات ذيل اهميت کليدي دارد:
کم کردن وزن: از آنجاکه اکثر بيماران مبتلا به «کبدچرب» غيرالکلي چاق هستند، کاهش وزن در کنترل اين بيماري نقش مهمي دارد. براي کاهش وزن، انتخاب رژيم غذايي نيز بايد به درستي صورت پذيرد، زيرا کاهش وزن سريع با رژيم‌هاي برق‌آسا خود مي‌تواند سير بيماري را بدتر نمايد. خيلي از بيماران چاق که به تازگي متوجه «کبدچرب» خود شده‌اند، به دليل ترس از عوارض اين بيماري، به رژيم‌هاي غذايي سخت روي مي‌آورند که اين بيماري را ريشه کن نمايند، ولي علاوه بر ابتلا به عوارض اين نوع رژيم‌ها، گاه سير «کبدچرب» را نيز بدتر مي‌نمايند. لذا انتخاب منطقي رژيم غذايي کاهش وزن زير نظر متخصص تغذيه و با کاهش وزن نيم تا يک کيلوگرم در هفته توصيه مي‌گردد.
انتخاب رژيم غذايي سالم: رژيم غذايي پرکربوهيدرات که حاوي ميزان قابل توجهي سبزي و ميوه و موادغذايي پرفيبر باشد، معمولا بهترين انتخاب براي افراد مبتلا به کبد چرب است. کاهش چربي مصرفي، بويژه چربي‌هاي اشباع شده و جايگزيني آنها با چربي‌هاي غيراشباع که در روغن زيتون و ماهي وجود دارند، توصيه مي‌گردد. استفاده از نان و غلات سبوس‌دار بايد جدي گرفته شود. در نهايت تعيين مقدار مورد نياز درشت مغذي‌ها اعم از پروتئين، چربي و کربوهيدرات بر اساس شرايط افراد بايد تنظيم گردد.
انجام ورزش و فعاليت بدني منظم: چاقي بويژه چاقي شکمي نقش مهمي در افزايش خطر ابتلا به کبد چرب دارد. بر همين اساس، داشتن پياده‌روي منظم به ميزان حداقل 30تا60 دقيقه در روز توصيه مي‌شود. اگر شما وقت رفتن به باشگاه ورزشي را نداريد، پياده‌روي در مسير کار يا پارک را مي‌توانيد جايگزين نماييد.
کنترل بيماري‌هاي زمينه‌اي متابوليک: کنترل ديابت و چربي‌هاي خون در بيماران مبتلا به «کبدچرب»، نقش کمک کننده‌اي در بهبود اين بيماري دارد. همانطور که مي‌دانيد از اصول مهم کنترل بيماري‌هاي متابوليک، رعايت رژيم غذايي و ورزش منظم مي‌باشد.
محافظت کبد از عوامل خطر: از عواملي که بر روي فعاليت طبيعي کبد اثر سوء دارند، بايد پرهيز نماييد. از مهمترين اين عوامل، مصرف الکل و نيز بعضي داروها مي‌باشد. لذا در هنگام مراجعه به پزشک، به او بگوييد که مبتلا به «کبدچرب» مي‌باشيد که در تجويز دارو به آن توجه نمايد.
پيشگيري: براي جلوگيري از بروز بيماري کبدچرب، سه نکته اساسي ذيل را فراموش نکنيد:
1) شما بايد رژيم غذايي سالمي را با مصرف بالاي ميوه، سبزي، غلات سبوس دار و چربي‌هاي مفيد براي خود انتخاب کنيد.
2) داشتن رژيم غذايي سالم به همراه فعاليت بدني، به حفظ وزن سالم کمک مي‌نمايد. در صورت چاق بودن، از همين امروز براي کاهش وزن خود اقدام نماييد.
3) هنگام استفاده از داروها کاملا مراقب باشيد و از مصرف الکل جدا پرهيز نماييد
حقیقات جدید نشان می‌دهد، چربی موجود در غذاها یکی از دلایل بیماری کبد چرب غیرالکلی محسوب میشود. به نظر می رسد ورود بی رویه‌ی چربی‌ها به درون کبد، زمینه‌ساز این بیماری است؛ وقتی کبد توانایی تنظیم جذب چربی‌ها را از دست می‌دهد. در افراد سالم حدود نصف چربی مصرفی به انرژی تبدیل شده و می‌سوزد و یک دوم باقی مانده در بافت چربی ذخیره میشود.
به‌طور طبیعی فقط میزان کمی چربی در کبد ذخیره میشود. پیدا کردن ریشه‌ی چربی‌های ذخیره شده در کبد چرب غیرالکلی، برای پیشگیری و درمان این بیماری بسیار حایز اهمیت است.
مهمترین نکات برای بر طرف کردن حالت کبد چرب:
مصرف محدود مواد نشاسته ای-کاهش مصرف کربوهیدرات ها از جمله قند ساده-نان-ماکارونی-کیک ها- بیسکویت ودسرها توصیه میشود.
افزایش مقدار سبزی ها ومیوه های خام وفیبر ها
استفاده از آب سبزیجات
اجتناب از غذا های سرخ شده و آماده وهر گونه مارگارین
اجتناب از مواد لبنی که شامل:شیر-پنیر-خامه-بستنی- ماست
استفاده از محصولات سویا شیر و بنیر سویا برای جبران کلسیم شیر
اجتناب از مصرف نوشابه ها
نوشیدن دو لیتر یا ۸ لیوان آب در روز
استفاده از منابع غنی ویتامین ث و سلنیوم (یک توضیح اضافه این که مقدار کم سلنیوم مورد نیاز افراد سالم، در غذاهای دریایی، مانند میگو و ماهی وجود دارد.)
**مواد غذایی مفید برای کبد
مصرف بعضی از مواد غذایی طبیعی، فعالیت کبد را در حد مطلوب حفظ می کند. داشتن یک کبد سالم باعث می شود انرژی بیشتر و حال بهتری داشته باشیم. ولی کبدی که بیمار است و به درستی کار نمی کند، باعث احساس خستگی، سردرد، اشکال در تنفس، حساسیت و عدم تحمل بعضی مواد غذایی، مشکلات پوستی و افزایش وزن می شود.
غذاهای مفید برای کبد به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
1- مواد غذایی که فرآیند سم زدایی و تصفیه کبد را افزایش می دهند.
2- مواد غذایی غنی از آنتی اکسیدان که در طی فرآیند سم زدایی از کبد محافظت می کنند.
در قسمت زیر به 8 ماده غذایی مهم که برای کبد مفید هستند، اشاره می شود:
1- سیر و پیاز:
سیر حاوی آلیسین (یک نوع آنتی اکسیدان) است که یک ترکیب سولفوردار است و برای سم زدایی بهتر و موثرتر کبد لازم است. سیر به کبد کمک می کند تا بدن را از آلودگی جیوه، بعضی مواد افزودنی موجود در غذاها و هورمون استروژن پاک کند.
2- انواع کلم (مثل بروکلی، گل کلم، کلم قمری، کلم پیچ و کلم بروکسل):
کلم ها دارای خاصیت سم زدایی قوی برای کبد هستند. این سبزیجات دارای موادی هستند که بعضی سموم را در بدن خنثی می کنند؛ مثل نیتروزامین های موجود در دود سیگار ، و افلاتوکسین موجود در بادام زمینی.
همچنین انواع کلم دارای موادی بنام «گلوکوزینولات» هستند که باعث می شوند کبد آنزیم هایی را تولید کند که برای انجام فرآیند سم زدایی لازم هستند.
3- آب لیمو ترش تازه در آب داغ:
آب لیمو ترش تازه را در یک لیوان آب داغ بریزید و اول صبح بطور ناشتا بنوشید(البته اگر ناراحتی معده ندارید). این کار باعث می شود کبد پاک شود و عمل سم زدایی و تصفیه آن افزایش یابد.
همچنین تولید صفرا را تحریک می کند، معده و روده را پاک می کند و حرکات روده ای را افزایش می دهد.
4- چغندر:
چغندر، تصفیه ی خون را تقویت می کند و فلزات سنگین را در بدن جذب می کند.
5- میوه های غنی از آنتی اکسیدان:
بر اساس مطالعاتی مشخص شده که میوه های زیر بیشترین مقدار آنتی اکسیدان ها را دارند که به ترتیب غنای آنتی اکسیدانی عبارتند از:آلو- کشمش- زغال اخته- شاتوت- توت فرنگی- تمشک- پرتقال- گریپ فورت سرخ- طالبی- سیب و گلابی.در طی فرآیند سم زدایی یا تصفیه کبد، تعداد زیادی رادیکال آزاد تولید می شود که برای سلامت کبد مضر هستند. آنتی اکسیدان ها از کبد در برابر آسیب رادیکال های آزاد، محافظت می کنند.
6- سیب:
سیب دارای پکتین است که می تواند به فلزات سنگین موجود در بدن متصل شود (به خصوص در روده بزرگ) و باعث دفع آنها از بدن شود. این کار بار کبدی را کاهش می دهد و ظرفیت سم زدایی آن.
7- آرتیشو (کنگر فرنگی):
آرتیشو تولید صفرا را افزایش می دهد. یکی از کارهای صفرا این است که سموم بدن را از طریق روده پاک می کند.
30 دقیقه بعد از خوردن یک گلوله آرتیشو(تصویر بالا)، ترشح صفرا تا صد درصد افزایش می یابد.
8- سالاد سبزیجات برگی شکل تند:
این سالاد ترشح و جریان صفرا را در داخل کبد افزایش می دهد و تحریک می کند؛ مثل اندیو(شکل بالا) و کاسنی تلخ.
* نکته قابل توجه:
خوردن مواد غذایی که در بالا ذکر شده است، نمی تواند جایگزین داروی تجویز شده توسط پزشک شود و باید همراه با مصرف این مواد غذایی، به توصیه ی پزشک خود در این زمینه نیز عمل کنی
افزایش مصرف غذاهای چرب و آماده، و عدم فعالیت مناسب یا گسترش زندگی ماشینی، بیماری‌های مختلفی به همراه آورده است. درگیری کبدی، از جمله مضرات مصرف مواد غذایی نامناسب می باشد. امروزه متاسفانه بیماری کبد چرب که نسبتاً شایع شده است، با وزن بیمار ارتباطی مستقیم دارد و با توجه به افزایش چاقی در جوامع مختلف (از جمله ایران) نیز رو به افزایش است.
برای آشنایی بیشتری با این بیماری، با دکتر "محمدجواد احسانی اردکانی" فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد به گفتگو می نشینیم:
کبد چرب چیست؟
منظور از کبد چرب، رسوب چربی (عمدتاً از چربی‌های خنثی مثل تری گلیسیرید) در کبد است که در رابطه با مصرف الکل می تواند باشد که به آن "Alcoholic Fatty Liver" می گویند، یا بدون مصرف الکل و یا در حضور میزان بسیار جزیی از الکل (که برای کبد خطر ساز نیست) ایجاد می شود که تحت عنوان کلی "Non Alcoholic Fatty Liver Disease" (بیماری کبد چرب غیر الکلی) گفته می شود.
رسوب چربی در کبد از نظر شکل ذرات چربی و از نظر اهمیت بالینی و فیزیوپاتولوژی به دو نوع "Micro Vesicular" و "Macro Vesicular" تقسیم می شود.
آنچه مورد بحث فعلی است نوع "Macro Vesicular" است، یعنی رسوب ذرات درشت چربی در سلول‌های کبد که به جابجا شدن ارگان‌های داخل سلولی منجر می شود، اما فعالیت آنها را مختل نمی سازد. این عارضه در حال حاضر نسبتاً شایع بوده و روز به روز ارزش بیشتری در بیماران مزمن کبدی (که علت خاصی برای بیماری شان پیدا نمی شود) پیدا می کند.
میزان شیوع بیماری کبد چرب تا چه حد است؟
شیوع کبد چرب در جوامع مختلف گوناگون است. براساس آماری، شیوع کبد چرب غیر الکلی 9- 7 درصد در کشورهای غربی و 2/1 درصد در ژاپن گزارش شده است. البته این آمار بیان گر درصد واقعی کبد چرب نمی تواند باشد.
احتمال پیدایش کبد چرب غیرالکلی با وزن بیمار ارتباط مستقیم دارد و با توجه به افزایش چاقی در جوامع مختلف از جمله ایران، شیوع این عارضه نیز رو به افزایش است.
این عارضه در چه افرادی نمود پیدا می کند؟
در کسانی که عوامل خطر پیدایش کبد چرب را دارند، مثل افراد چاق، مبتلایان به دیابت و چربی خون بالا و بی تحرک.
مصرف بعضی داروها نیز می تواند باعث رسوب چربی در کبد گردد. در این زمینه می توان به استروئید، ویتامین A، متوتروکسات، آسپیرین، آمیودارون و استروژن سنتیک اشاره نمود. همچنین کاهش سریع وزن در کسانی که قبلاً به چاقی مبتلا بوده‌‌‌اند، می تواند این عارضه را در پی داشته باشد.
در کسانی که سوء تغذیه ی پروتئینی دارند یا به سبب چاقی مفرط، جراحی‌های پیوند بای پس(Bypass) روده‌ای انجام داده‌اند نیز کبد چرب دیده می شود. به دنبال تغذیه ی وریدی طولانی مدت نیز این عارضه بروز می کند.
در زمینه ی بعضی بیماری‌های مزمن از جمله: کولیت زخمی نیز کبد چرب گزارش شده است.
در مواردی نیز هیچ علت یا بیماری زمینه ای برای کبد چرب پیدا نمی شود. بنابراین در کسی که دارای آنزیم‌های کبدی Alanine aminotransferease (ALT), aspartate aminotransferase (AST) افزایش یافته در آزمایش می باشد و هیچ علتی برای آن پیدا نمی شود، باید به فکر کبد چرب بود.
قابل ذکر است بیماری کبد چرب در هر سنی دیده می شود، اما بیشترین شیوع آن بین 60- 40 سالگی است. همچنین" "Non Alcoholic Steatohepatitis (کبد چرب غیرالکلی همراه با التهاب در نسج کبد) در خانم‌ها شایع‌تر است.
علائم بیماری کبد چرب چیست؟
در بیشتر موارد این عارضه بدون علامت است و پزشک در بررسی آزمایشگاهی یا "سونوگرافی" یا "سی تی اسکن" که به علل دیگر انجام می شود، متوجه آن می شود.
فرد از ضعف و خستگی و احساس سنگینی و فشار در ناحیه ی فوقانی و راست شکم شاکی است، به خصوص این علائم در مواردی که کبد چرب سریع ایجاد شده باشد، بیشتر بروز می کند.
درد شدید غیرقابل تحمل، زردی، تب، لرز در کبد چرب دیده نمی شود و در معاینه ی فیزیکی نیز تنها علامت "حساس بودن لبه ی کبد" در لمس است.
خوراکی های خوب امروز، داروهای ماندگار فردا
تندرستی یک سرمایه ی پس انداز شده است.